Nooit meer last van slapeloosheid

Inhoudsopgave

Kun je slaap inhalen?

Gezien de soms grote verschillen tussen mensen is het best vreemd dat onze maatschappij volledig is ingesteld op – voor avondmensen altijd net iets te vrolijke – ochtendmensen. Veel scholen beginnen al om 8 uur en zelfs bij de meest relaxte werkgever word je toch wel voor 9.30 uur op je werk verwacht. Trek daar nog wat reistijd vanaf en het betekent dat veel mensen voor hun gevoel te vroeg op moeten staan. Omdat niet-ochtendmensen vaak later gaan slapen, bouwen ze zo bovendien sneller een slaaptekort op. Dat haal je in het weekend toch gewoon weer in, zou je zeggen. Maar zo eenvoudig is dat niet. Hoe langer je wakker bent, hoe groter de behoefte wordt om te gaan slapen. Dat noemen we ook wel de slaapschuld. En hoe hoger de slaapschuld, hoe dieper je slaapt. Daardoor kun je één keer te weinig slapen de nacht erna wel weer inhalen. Je slaapt die nacht dan gewoon dieper. Maar een chronische slaapschuld – dat is als je over een langere periode korter slaapt dan je natuurlijke biologische ritme – los je niet zomaar in. Op korte termijn merk je daar misschien niet veel van, maar op lange termijn heeft een chronisch slaapgebrek wel degelijk invloed op je functioneren.

Winterslaap

Zouden we dan niet net als dieren een winterslaap kunnen houden om bij te komen? Het antwoord is nee. De winterslaap bij dieren is namelijk geen slaap. Dat veel mensen dat denken, is echter niet zo vreemd. Behalve de misleidende naam, liggen dieren in winterslaap er net zo bij als wanneer ze slapen. Overigens slapen dieren, ondanks dat de slaapcyclus wel ongeveer op dezelfde manier verloopt, heel anders dan wij. Omdat ze kleiner zijn en dus meer risico lopen, leven ze letterlijk sneller. Alle processen gaan sneller: de stofwisseling, de groei, de voortplanting en ook de slaap. Duurt een cyclus bij een mens gemiddeld 1,5 uur, bij een muis is dat ongeveer 8 minuten. Maar net als bij mensen gaan veel cellulaire processen tijdens de slaap gewoon door. En daar zit het grote verschil met winterslaap. Dieren in winterslaap onderdrukken hun stofwisselingsprocessen om energie te besparen en zo voor langere tijd niets te kunnen doen. Doordat ze hun stofwisseling onderdrukken, gaat de lichaamstemperatuur – soms drastisch – omlaag. Het gevolg daarvan is dat de hersenen bepaalde functies gaan uitschakelen. En bij temperaturen van 14 °C en lager worden de hersenen zelf grotendeels uitgeschakeld.

De reden dat dieren in winterslaap gaan, is om ongunstige ecologische omstandigheden te ontwijken en zo hun overlevingskansen te vergroten. Bij ons is dat om de koude winter door te komen, maar in andere delen van de wereld dient de winterslaap om bijvoorbeeld een droge periode of een voedselschaarste te overleven. Zo is de fat-tailed lemur een apensoort op Madagascar die een winterslaap houdt tijdens de droge periode. Ze overleven met een vetvoorraad in de staart in een hol in een boom. Bijzonder is dat lemuren die hun winterslaap bovenin de boom houden – waar de zon ’s middags voor een temperatuur van boven de 30 °C zorgt – de ‘berentechniek’ gebruiken. Lemuren die hun winterslaap onderin de boom houden, winterslapen als een grondeekhoorn, waarbij ze om de 10 dagen een paar uur warm zijn.

Experimenten met hartstilstand

Wetenschappers denken dat de diepe winterslapers tussentijds opwarmen om blijvende schade aan de hersenen te voorkomen. Grondeekhoorns die in de lente uit hun winterslaap komen, lijken namelijk volledig de kluts kwijt. Tijdens de winterslaap vinden er onder meer veranderingen in de hersenen plaats die vergelijkbaar zijn met de ziekte van Alzheimer. Het gedrag van diepe winterslapers is na een paar weken echter alweer normaal. Blijkbaar zijn die dieren dus in staat om de schadelijke processen snel om te keren tijdens de eutherme fase.

Ontdekken hoe ze dat doen, zou voor de mens op medisch gebied grote voordelen kunnen bieden. Zo zijn er al experimenten gaande bij mensen met een hartstilstand. Een behandeling met onderkoeling blijkt betere neurologische resultaten op te leveren. En voor het succes van transplantaties zou het perfect zijn als organen door winterslaapachtige koeling langer bewaard zouden kunnen worden. En er wordt zelfs gedacht aan een winterslaap voor astronauten. Hoe handig zou het zijn om hen stil te leggen tot ze op een andere planeet zijn? k ben ervan overtuigd dat een winterslaap voor mensen in de toekomst mogelijk is. Ik zie biologisch gezien in ieder geval geen beperkingen. Onze grootte is geen probleem, want beren kunnen het ook. Het zoogdier zijn is ook geen belemmering, want er zijn heel veel zoogdieren die in winterslaap gaan. En er is zelfs een aap – die toch het dichtst bij ons staat – die in winterslaap gaat. Natuurlijk zijn er nog de nodige hobbels. Je wilt bijvoorbeeld niet dat astronauten niet weten waar ze zijn of wat ze moeten doen als ze uit hun winterslaap komen. Dus voordat het zover is, moeten er zeker nog wat vragen worden beantwoord.’

Winterdip

Veel mensen hebben in de winter last van lusteloosheid en het gevoel eerder moe te zijn. Dat komt doordat de winter invloed heeft op ons biologische ritme. Doordat er minder daglicht is, hebben we meer behoefte aan slaap, maar ook aan vet en koolhydraten. En bovendien bewegen we vaak minder vanwege de kou en het slechte weer. Het is dus logisch dat je ’s winters – soms letterlijk – minder lekker in je vel zit. Maar dat betekent niet dat je last hebt van een winterdip. Een winterdip, ook wel seasonal affective disorder genoemd, is een officiële psychische aandoening waarbij slecht slapen gepaard gaat met serieuze stemmingsproblemen die normaal functioneren belemmeren. Wie slecht slaapt, kan emotionele indrukken niet goed verwerken. Duurt dat te lang, dan kan dat ernstige angstklachten en depressiviteit veroorzaken. Daardoor slapen mensen vaak ook slechter, en zo wordt het een vicieuze cirkel. Maar er is wel iets aan te doen. De oorzaak van een winterdip is namelijk het gebrek aan daglicht. Daardoor kan behandeling met een goede daglichtlamp uitkomst bieden.

Inhoudsopgave