De Doos Is Dood, Lang Leve De Doos.

(BreinBabushka voor Beginners)

Voor innovaties wordt ons door veel creativiteitsguru’s geleerd dat we buiten de doos moeten denken. Thinking out of the box. “De doos” staat dan voor onze vertrouwde denkkaders en denkstrategieën. Buiten de doos, daar is alles mooier, fijner, creatiever. Daar gebeuren de wondertjes van frisse nieuwe ideeën en inzichten.

Ik heb moeite met dit begrip. Hoewel het veel mensen helpt met hun eerste stapjes op het pad naar openstaan voor creativiteit en innovatieve gedachten vind ik het een soundbyte die z’n doel eigenlijk een beetje gediend heeft.
Nou zijn er veel mensen werkzaam in De Creatieve Industrie (het sinds kort zo tot moes geknuffelde vakgebied) die hun bammetje verdienen met mensen helpen uit die gewraakte doos te klimmen en het uitzicht te genieten dat de professioneel vrij denker kent. Tegelijkertijd is het een open uitnodiging om samen in de valkuil van cirkelredenaties te gaan zitten brainstormen. Ook gezellig hoor, maar beklijft het?

Waar Boeddhistische meesters zich gefrustreerd zien door de beperktheid van taal en tegelijkertijd op taal zijn aangewezen om hun recept voor verlichting door te geven aan de slapenden, zo zou het wel zo eerlijk zijn om de Doos niet tot doel te verheffen.
Ik heb me zelf ook schuldig gemaakt aan doosgerelateerd vrijheidsdenken; zo bediende ik me een tijdje van een persoonlijke slogan: “Thinking out of the thinking-out-of-the-box box.” Een leuk linguïstisch grapje maar gáát het ergens over? Het gaat om denklagen uit denklagen tillen, abstracties van abstracties maken, lagen afpellen, representaties van representaties zoeken, holografisch fractaldenken: BreinBabushka.

Hoe gaat dat dan, BreinBabushka? Hier zijn de vier ingrediënten.

Het eerste ingrediënt is een hoge tolerantie voor existentiële onrust. Hoe voel je je bij een kind dat constant vraagt: “Maar waarom dan?”. Is dat leuk, opwindend, wil je samen met zo’n jonge geest wel een beetje theoretiseren en sta je open voor gelijkwaardigheid in onwetendheid? Ben je bereid om met je eigen denken op zo’n voet te staan?

Het tweede ingrediënt is het vinden van je eigen dimensiegat. Je kent het wel, uit Buffy, Sliders, Stargate, Catweazle of Star Trek. De bekende wetten van tijd en ruimte tartend, verdwijnt hier iets en verschijnt elders iets- onlogisch en toch te bevatten (gezien het succes van het concept in TV-series mag ik dat concluderen) voor de menselijke geest. Wie weet hoe hij zelf zo’n sprong kan maken op het juiste moment kan oorspronkelijk blijven denken.

Het derde ingrediënt is Paradigma-Tikkertje-Met-Verlos. Je zoekt naar een model waarmee je de werkelijkheid kunt representeren en mee kunt werken. Je vindt dat model. Binnen dat model kom je op prachtige ideeën en spatten de vonken er vanaf als je een theorie bedenkt. Pas op: je bent nu aangetikt door het Paradigma. Je staat bevroren in de ruimte van je denken- uiteraard is dat soms heel handig en nuttig, maar sta jezelf toe ook weer vrijgetikt te worden door de wetenschap dat dit niet meer en niet minder was dan gewoon weer een ander paradigma was waar je even hebt vertoefd. Nèt als je lekker zit moet je weer verder. Weten dat je in een constellatie van ideeën rondhuppelt geeft vrijheid van denken.

Het vierde ingrediënt is BreinBabushka weer vergeten. Het zijn maar woordjes, de kaart is niet het terrein. Het was maar oude wijn in een nieuwe doos. Gooi weg, die doos.

Gooi weg.

—
Dit artikel verscheen eerder op Innovatieland.org