Ik heb de laatste tijd behoorlijk veel hooi op mijn vorkje genomen. Druk, op eigenlijk alle vlakken van het leven. Zakelijk, persoonlijk, leuk, minder leuk, you name it. De meeste stuff is echter vrijwillig op mijn schouders terecht gekomen. Ik doe het helemaal mezelf aan! En doe dat graag, de meeste dingen zijn namelijk superleuk.
Ik ben iemand die behoorlijk gedreven is, al snel enthousiast over iets, en snel nieuwe dingen opzoekt en opzet – of probeert op te zetten 🙂 Alles wat in mijn actielijsten staat wil ik dan ook nog eens gedaan krijgen. Dat botst nog wel eens met de realiteit, zoals je zult begrijpen.
( Herprioriteren is dan ook een woord dat absoluut in mijn woordenboek voorkomt, maar dat tussen haakjes )
Teveel willen is iets waar ik een jaartje terug tegenaan liep en schreef een lijst met alles wat ik, en velen met mij, moeten weten om als .NET programmeur goed voor de dag te komen. Hier kwam aardig wat respons op: mede ontwikkelaars voelden zich erg verwant met dit probleem, en ondervinden zelf aan den lijve wat er allemaal van hen verwacht wordt. Als je eenmaal programmeur bent is de truuk grotendeels dat je op drie zaken concentreert: specialiseren, specialiseren en specialiseren. Tien jaar geleden kon je er nog wel mee wegkomen: deed je websites bouwen, dan was alles rond JavaScript, ASP ofwel PHP, HTML en CSS nog wel zo’n beetje bij te houden. Absoluut uitgesloten vandaag de dag. Specialisatie is het sleutelwoord. Maar laten we het verder niet over programmeren hebben.
Flow to the rescue!
Gelukkig is er dat geweldige fenomeen dat flow heet. Zojuist dook het plotseling weer uit het niets op. Gewoon tijdens de afwas. Die toch nog snel afgeraffeld – was wellicht niet zo slim, maar zo ben ik – en mezelf achter het scherm gehesen. Blog posts schrijven, lijsten opschonen, nieuwe plannen maken. Ineens lijkt alles vanzelf te gaan. Raar gevoel, maar het is je vast als lifehacking bezoeker niet onbekend. Sommige mensen schijnen er erg goed in te zijn te pas en te onpas in flow terecht te komen. Dat is bij mij toch anders, het is meer een kwestie van afwachten.
Veel mensen hechten denk ik niet het juiste belang aan flow momenten. Laten het voorbij gaan. En dan is het zomaar weer poef-weg. Maar zit je er eenmaal in, dan doe je als vanzelf binnen een uur even veel als anders in een complete dag. Of je nou programma code aan het schrijven bent, nieuwe klanten aan het werven, een hoofdstuk voor je boek, of een blog post schrijft: in alles kun je in een flow situatie geweldig creatieve ideeën bedenken en uitwerken die anders nooit in je brein zouden opkomen. Of gewoon ontzettend grote hoeveelheden werk verzetten.
Het doet me dan ook pijn om te zien hoeveel mensen dag aan dag maar gewoon “bezig zijn”. Zonder plan. Beetje praten met anderen, collega’s of wie dan ook, zo af en toe iets onbestemds doen, zoeken naar inspiratie die maar niet lijkt te komen. O, het is alweer 5 uur, tijd om naar huis te gaan. En dan gewoon naar huis als op dat moment de flow zich opdringt. Misschien herkennen ze het gewoon niet. Kunnen ze het niet eens herkennen zelfs, omdat ze dat nooit geleerd hebben.
Aan te leren?
Maar goed. Persoonlijk denk ik dat je flow heel goed kunt aanleren. Of beter gezegd, het gebruiken ervan wanneer het moment daar is. Zelf heb ik er tot een aantal jaar terug nauwelijks aandacht besteed. Weet niet een meer waardoor het kwam, maar gaandeweg ken ik steeds vaker de situatie dat het werk vanzelf lijkt te gaan. De tijd gaat als vanzelf voorbij, en externe factoren die zich opdringen kun ik zonder problemen van me afschudden. Tenzij het mijn kinderen zijn, dat ligt wat lastiger natuurlijk 🙂 Kan dus ook wel eens vervelend zijn voor je omgeving. Zoals nu bijvoorbeeld. Kijkend op de klok zie ik dat het tijd is om te gaan koken, maar die wetenschap dat druk ik nog even opzij. En dat lukt ook gewoon! Druk het maar naar de zijkant van je hersenen. En concentreer je. Focus. Heerlijk!
Oftewel: haast je om het boek Flow van Mihaly Csikszentmihalyi te pakken te krijgen! Ik heb het nog altijd niet gelezen – maar het na het schrijven van dit artikel wel meteen besteld! Als je liever direct online aan de slag gaat, dan is er natuurlijk een scala aan websites waar je terecht kunt. Een uitgebreide review van het boek bijvoorbeeld. Ga dan verder met de hierboven gelinkte Wikipedia pagina’s. En kijk eens naar het artikel ‘Finding the Zone’ uit de New York Times van 20(!) jaar terug. Dit gaat in op het begrip ’the zone’ dat sporters, programmeurs en creatievelingen in het algemeen bekend voorkomt, en eigenlijk hetzelfde is als flow.Wil je uitleg in het Nederlands? Ook geen probleem!
Zijn deze momenten van flow volkomen natuurlijk voor jou, of is dit totale abacadabra? Roep je flow spontaan op als je het nodig hebt, of moet je maar afwachten wanneer het aan komt waaien. Ik ben benieuwd naar jullie reacties!
Mathijs van der Kooi
Dank voor het interessante artikel! Het boek gelijk op m’n wishlist gezet (ja, ja, helemaal bovenaan!)
Kleine aanvulling: als je liever het boek in het Nederlands leest. Geen probleem! Check bijvoorbeeld:
http://www.managementboek.nl/boek/9789053525081/flow_mihaly_csikszentmihalyi
Emile
Flow = Inspiratie? Nee. Flow is een toestand waarin je verkeerd. Inspiratie is een middel. Heel wat anders. Inspiratie is ook weer zo’n vage, onduidelijke term. Je weet wat het is, maar niemand weet het helder uit te leggen omdat het erg subjectief is wanneer je geïnspireerd ben. Jij bent misschien sneller geïnspireerd dan een ander. En het zijn andere dingen die mij inspireren dan Pietje, bijvoorbeeld. Maar we hadden het over flow en nu wijk ik weer af 😉
Vivian
Flow? Is dat niet gewoon een ‘nieuw’ woord voor INSPIRATIE ???
En ja, ge-inspireerd zijn, is een zalig ding. Iemand met een echt creatieve geest , hoeft denk ik niet zo aan de flow te werken. Die overspoelt je dan gewoon. Ik denk dat het vooral belangrijk is, om elkáár te inspireren. En dat het dááraan nogal eens schort.
Cees
Beste Emile,
Bij ZEN meditatie gaan het niet om het bereiken van een situatie tussen slapen en wakker zijn. Het gaat er juist om om helemaal niets te bereiken. Je probeert om volledig aanwezig te zijn. Het heeft niets te maken met trance, slapen of al dat soort dingen. Er zijn hier veel misverstanden over. Zeker dus geen zintuigen uitzetten. Je neemt alles waar alleen doe je er tijdens de oefening (Zazen) even niets mee.
Door deze oefening kun je bereiken dat je je eigen ego wat minder serieus gaat nemen en deze meer leert waarnemen dan dat je eigen ego met jezelf op de loopt gaat (je kent dat wel dat je b.v. veel piekert en dat dit je dagelijkse gang van zaken soms flink in de weg kan zitten).
Door veel te mediteren en dus dit b.v. ook op het werk te doen leer je dus om volledig in het nu aanwezig te zijn en alles aan te grijpen wat er zich voordoet. Doordat je hoofd minder op hol slaat (piekeren, zorgen maken etc) sta je midden in het leven met alles wat je hebt.
Dit is ook het concept van de non-dualiteit. Het laat zich heel moeilijk uitleggen. Een echte ZEN meester zal dit ook niet uitleggen maar je alleen uitdagen het te leren ervaren. Laat ik het toch proberen: non-dualiteit is ERVAREN dat er geen splitsing meer zit tussen je eigen ego en de wereld om je heen. Je voelt dat je één bent met alles om je heen. Een soort ultieme flow dus. Je danst op het ritme van het leven zonder dat je voortdurend in de weg gezeten wordt door je eigen ego (dus zonder je afgescheiden te voelen). Nogmaals laat het zich moeilijk uitleggen en je kunt het ook alleen leren ervaren door te gaan oefenen.
Emile
Cees, bedankt voor je kritische vragen.
Zen meditatie gaat om het bereiken van een situatie tussen slapen en wakker zijn. Bij die meditatie zou je je zintuigen uit zetten. Dat lees ik regelmatig in de literatuur. Op de wiki over Zen staat het ook nog expliciet. Ik grijp dat uiteraard ook niet zomaar uit de lucht vandaan.
Je hebt het zelf over meditatie voor/tussen het werk. Maar dat is toch niet helemaal hetzelfde als een tennisser die in flow kan raken tijdens zijn wedstrijd. De meditatie (in CAO) is ook niet gericht om werknemers beter te laten presteren, maar juist om te ontspannen (tegen burn-outs). Leg mij eens uit hoe je denkt dat je door meditatie je werk béter kan doen? Je hebt je lichaam even rust gegeven, maar dan? Wat doet het met je arbeidsprestaties, en voel je dat je (na de meditatie) ineens in flow terecht komt? Want daar gaat het eigenlijk om.
En kan je uitleggen wat jij verstaat onder ‘dualiteit’?
Cees
Emile.
Bij ZEN zet je geen zintuigen uit. Hoe kom je erbij. Je kunt volledig functioneren binnen projecten met alles wat je tegenkomt. Geen non-reactief gedrag!
Als ik directeur zou zijn van een grote firma zou ik juist willen dat al mijn mensen ZEN beoefenden op de werkvloer. Daarom zijn juist meditatie en ZEN cursussen zo hot op dit moment in de zakelijke wereld (er is zelfs een CAO in voorbereiding die werkgevers verplicht om hun medewerkers de mogelijkheid te bieden een half uurtje meditatie uit te kunnen laten voeren zodat ze beter presteren tijdens het werken)
Misschien doel je in je argumentatie op ZEN meditatie (een onderdeel van ZEN wat een oefening is voor het dagelijks leven). Ook hierin sluit je je niet af voor je omgeving maar vanuit het stille zitten laat je alles binnenkomen wat er binnenkomt. Dat is inclusief wat zich van buiten aan dient. In Japan bouwden ze zelfs ZEN kloosters met een meditatieruimte grenzend aan de keuken om de beoefenaars laten te ervaren dat ook deze dagelijkse bijgeluiden horen bij het leven.
Het is juist de oefening om in dat wat je aan het doen bent “jezelf” te vergeten. Dan ervaar je dat je één bent in dat wat je doet. Het wegvallen van de dualiteit. Dat is flow. Dat is ZEN.
Door deze discussie ben ik ook wat gaan googelen op deze twee onderwerpen. Je komt heel vaak sites tegen waarin flow gerelateerd wordt aan ZEN. Probeer maar eens.
Mijn bedoeling is overigens niet om flow weg te zetten als een slap aftreksel van ZEN maar juist aan te geven dat het niet nieuw is. Het is juist iets wat je kunt bereiken d.mv. b.v. ZEN. Daarin is trouwens het flow gevoel geen doel op zich maar een bijproduct 😉
Emile
Cees, waar zeg ik dat Zen passief is? Zen is non-reactief, zeg ik. Het verschil is dat je bij een flow zoals Csikszentmihalyi die bedoelt, interactief bent met je omgeving. Bij Mindfullness ben je bewust van je omgeving, terwijl je de omgeving (in eerste instantie) ongemoeid laat. Bij Zen-meditatie sluit je jezelf juist af van je omgeving, je zintuigen ‘zet je uit’.
Waar je wel gelijk in hebt, is dat je voor zowel een flow áls bij Zen je aandacht (concentratie/energie) moet verdelen op de situatie. Het verschil is de spanwijdte van je aandacht. Bij Zen-mediatie is je aandacht gericht op de innerlijke energie. Of nog eerder andersom: je richt je vrijwel nergens meer op. Bij Mindfulness richt je je op je omgeving, je zintuigen staan dan juist wél aan. Je wordt je bewust van je totale omgeving. Om in een flow te raken met je werkzaamheden moet je zintuigen zeker wel gebruiken, maar je maakt een selectie van de parameters die je wilt ervaren, en omkader je de spanwijdte van je aandacht tot hetgeen waar jij mee bezig bent. Tijdens een flow ben je niet bewust van je gehele omgeving (zoals wél bij Mindfulness), maar ben je wel volledig bewust met de voor je doel belangrijke zintuigen bij jouw project (anders dan bij Zen-meditatie waarbij je zintuigen uit staan).
Met Zen kom je inderdaad ook wel in een gevoel wat jij misschien bedoelt met jouw definitie van een flow. Ik noem dat eerder een verzuilmoment. Dat geld voor zowel Zen als Flow. Zoals duidelijk mag zijn is een Zen-meditatie niet handig om door je projecten heen te komen. Geen baas vind het fijn als je al mediterend (en dus zonder je zintuigen te gebruiken) door het pand loopt. Niet enkel zit het verschil tussen Zen en Flow in de aard en de techniek, maar ook in de toepasbaarheid.
Cees
Flow is exact hetzelfde als ZEN tijdens de afwas!!! Hoe kom je erbij dat ZEN of boeddhisme passief is ???
Juist het opgaan in het doen wat je op dat moment doet met alles wat je hebt =flow=ZEN
Cees
Arjan Zuidhof
@Emile: wow, lang artikel. Interessant, dat is al een post op zich waard!
Emile Dingemans
Ik merk een aantal misverstanden over Flow. Flow is zeker niet iets als Mindfulness of meditatie. Verre van zelfs. Een flow komt wanneer je actief bezig bent. Zoals bij sporters. Dan is het natuurlijk niet hetzelfde als het op Boeddhisme gestoelde Mindfulness waarbij je non-actief bent. Hoe raak je dan wel in een flow op de werkvloer. Hier mijn bijdrage aan de commune. Als ik workshops moet geven, hoor ik het graag.
When you are ‘in the zone’ everything goes with ’the flow’. It is the feeling you have when you loose track of time, and feel utterly productive. Nothing else bothers your mind and even the environment becomes a blur.
What is a state of flow?
Mihaly Csikszentmihalyi, a psychologiy professor at the University of Chicago, studies on human enjoyment. Graduately his research got him in the field of ’the flow’. For him a flow is a state of enjoyment.
Csikszentmihalyi found that tennis players, chess players and art admirers experience these states of flow. So, a flow is not a pure result of a physical activity. Csikszentmihalyi calls it a state of consciousness. He acknowledges that people do not feel these flows in leisure times. Watching television does occupy the mind, but lags on giving human the same enjoyment as a flow can bring. People even report higher levels of stress, depression and tension after watching TV. Mental or fysical activity is needed to get into a state of flow. In other words: Without effort, there is no flow.
What is needed for a state of flow?
 Effort
 Feedback
 Commensurate between challenge and skills
 Clear goals
So what is a state of flow not?
Csikszentmihalyi’s study is in the field of enjoyment. So his definition of a state of flow involve a moment of happiness. As we saw, he pinpoints mostly on moment of happiness where an effort is involved. Moments of inner calmness by meditation, yoga or Buddhist rituals are not challenging and need no special skills. Neither they are real goals, or is great effort and feedback involved. So, it’s doubtful whether these moments can be seen as a flow like Csikszentmihalyi explains. Csikszentmihalyi did study on people in captivated in prison camps or workers on harsh jobs who seem to be able to focus their attention on the period beyond their current situation. Csikszentmihalyi seems to call these examples also states of flows, but I’m not sure whether these are flows or strategies to numb out bad thoughts. Something similar happens while watching television, or web surfing. It occupies our mind, so it distracts us from the ‘bad’ thoughts running through our minds. A lot of people even love to watch fantasy movies, as if they were in a different reality for a moment.
Csikszentmihalyi seems to emphasize that enjoyment is a focal part in defining a state of flow. So if you are washing dishes you should feel real happiness before we could identify this as a ‘flow’. If you don’t feel full happiness, than your actions are just giving peace to your restless mind.
Some people tend to confuse a state of flow with another popular word called ‘mindfulness’. Both may look like each other, but in fact they are rather their opposites. At first Mindfulness has a Buddhist background, while Flow has an American origin. Because of this Buddhist origin, Mindfullness is non-reactive. Opposed to this, you get in a flow when you become actively involved with your environment. Mindfulness focus on getting consciousness with your full environment. When getting in a Flow, you make a selection of your environment of what you want to be aware of. Even so you do not get into a state of Flow, not in a state of trance.
Can you bring yourself in a flow state?
Not every occasion meets the needs to get you in a state of flow. But you can make the situation like a place where flows are possible.
STEP 1: See it as a challenge
When you are in the situation that you have to work on a project or some tasks you can bend your mind into an adventurous state. See your project as a game with characters all around. Don’t make it more fierce full than needed. Not all of your colleagues are into a battle death match.
STEP 2: Create feedback mechanisms
While working on a project, you absolutely need points of feedback. You want to better your approach on the way, and must want to improve yourself. This is critical to get into a state of flow. Don’t lure for positive feedback. Feedback doesn’t have to come from your colleagues. A tennis player can see when he scored an ace. When the ball is in, everyone knows it. You also know when you achieved something. But build a set of moments for feedback so you recognize positive feedback on your efforts. Cut down your project in minor steps. Break the game into a mission, with levels and smaller achievements.
STEP 3: Accumulate your skills
Know what you are able to do. Don’t start a project you know you can’t cope with. You should be able to enjoy the project. This means the project shouldn’t be too easy. It should be a challenge, so it must meet your skills.
STEP 4: Set clear goals for yourself
Goals are needed to set you on the line. You need to know what you are working for. When you are in the flow, you might forget them.
STEP 5: Go achieve your goals
Stop thinking. Just do it. Do not think any longer about putting yourself into a flow. A flow isn’t something you can ignite. So stop pushing yourself into this state. Go with the flow and enjoy how your skills master your project.
A state of flow isn’t about focusing
Some people tend to equate the state of flow with focusing, but it isn’t the same. And stating it as the same thing can cause a grand fallacy in understanding ‘flows’. According to Csikszentmihalyi getting into a state of flow is about focussing your attention on the goals you estimate for yourself. He doesn’t state that we should focus on objects.
The dutch communication trainer Pieter Frijters even states that focus on a object can cause phobia. Focussing narrows our vision from the environment. By fixating – motioning our eyes towards an object – and focussing – zooming in on the object in order to sharpen the image of the object – all visual energy (attention) is distributed over the objects in the tubular vision. By zooming in (e.a. energizing the objects with our attention) the objects tend to increase in size in our imagination over reality.
Pieter Frijters (2008, p51) argues that some tennis players will bulge when they hear they should not focus on the ball, since this is for a lot of the players what they are always learned to do. Frijters even states that that focusing on the ball narrows the vision. but also slows down our reflexes and makes our actions cost more energy. Which doesn’t sound much like a state of flow. A recent research by Yarrow, Brown and Krakauer (Kennislink.nl, 2009) showed that the best tennis players don’t only look at the lane the ball goes. Top players also look to the arm movement of the competitor to predict the motion of the ball. The researchers claimed that the different brain areas of top players communicate more quickly with each other than amateurs who predispose only and ever look at the ball.
Top players don’t focus on a single object. They take multiple parameters into account. Csikszentmihalyi brings in the example of the sailor who feels one with the wind, the boat and the sea. It’s a sense of universal harmony with the parameters. We can conclude that in order to get to such harmonious feeling, the player should be able (skilled) to recognize these parameters. Then he should be able to quickly define his predictions and conclude his actions. The feedback system tells whether his actions where the correct response towards the challenge. If it does, this gives us humans our enjoyment.
A state of flow isn’t about winning
However one would think we should be on the winning side to experience this enjoyment, Csikszentmihalyi states that it doesn’t matter whether we are winning or losing or if we are in control or not. In our flow we are so busy with sensing a control over our actions that we do not think about the end result. Hence the experience of some top players, it took a while to understand they won the game.
A state of flow is about challenging your own prediction system in order to get a sense of control over our actions. By know you should be able to understand that it’s legitimate that addictive gamblers excuse their behaviour by explaining they get aroused by a flow (which we call addiction). To notorious gamblers beating the system seems more important than winning the game.
When do you know you are in the flow?
A state of flow happens when you feel you master the environment. We discussed that you need skills to master this. But for you to get in a state of flow, you need to address your emotional characteristics. There are two deeply underlying human emotions that drive us towards a state of flow: these are fear and appreciation. Skills can be learned and obtained. Despite your skills, you can only master your project when you control the situation. You can study everything about dogs, but when you see for the first time a barking dog running towards you, the only thing your tubular vision focuses on, are his sharp teeth, and you don’t do anything else but stand still or flee. You can tell this experience was negative. The appreciation you got from seeing this animal was not even small, it was negative.
Your goal to master this dog is vital. In order to achieve this, you need to widen up your focus. Don’t look at his teeth, but also see his soft hairy skin, the funny ears, and the many escape routes you would have, and you might see the line he was attached to. This is your broader scope. By experiencing this dog, you become more and more certain about the dogs actions. To get in the flow, the focus shouldn’t be on mastering the dog. You want to understand the dog, learn how to anticipate on him – see: if you achieve this, you probably master the dog. Now, winning isn’t important. If you fail a couple of times, it does not bother you. You get to know the dog better every time you fail and succeed. By now your fear gets lower and lower. By time, you keep getting positive feedback. This is the enjoyment you feel. It’s like licking an ice cream. You like more positive feedback, and try again. The feedback makes you more experienced, you get more confidence with the dog, and you get enjoyment again. Not the result, but the process itself gives you excitement and joy. You are in the zone, a state of flow. And you master the dog!
Frijters, P., van fobie naar vrijheid, 2008
Kennislink.nl, In het brein van een topsporter, 2009
http://www.kennislink.nl/publicaties/in-het-brein-van-een-topsporter
Jellinghaus R., Flow: What’s worth living for? (1995)
http://www.unrealities.com/essays/flow.htm
Fred
Wat een helder, sterk onderbouwd artikel! En dat ook nog eens in schitterend proza.
Erik van der Pluijm
Wow, volgens mij heb jij nu een afwasteiltje in je laptoptas zitten als je gaat werken 🙂
Erg leuk om te horen hoe andere mensen bezig zijn om te ontdekken wat hen in flow brengt.
Wat ik me ook altijd afvraag is hoe je met een groepje in flow kunt raken. Met sommige mensen kan je zo samenwerken dat je ook een soort flow ervaart, ik denk dat bijvoorbeeld theater acteurs en teamsporters dit vaak ervaren. Maar dat gebeurt soms ook op de werkvloer. Zijn daar ook interessante verhalen en technieken over bekend?
Maria D
Als creatieveling heb ik hetzelfde ervaren als wat Aukje beschrijft over het onderbewuste. Als ik binnen een korte tijd iets creatiefs moet presteren begin ik zo snel mogelijk met de opdracht. Denk dan een paar dagen niet meer aan de opdracht. Als ik de opdracht weer oppak heb ik veel beter en sneller inzicht in de materie en kan ik hem vaak in een flow heel snel tot een goede oplossing komen. Dus toch een flow-moment gecreeerd!
Arjan Zuidhof
wow, leuk om te zien dat de discussie doorgaat. En bedankt @Geo, @Aukje, @Maarten en @Cees voor jullie nieuwe ideeën en inzichten!
Cees
Inderdaad Mindfulness. Een soort Westerse variant op ZEN boeddhisme. Erg hot op dit moment! (letterlijk en figuurlijk 😉
Maarten
En google maar eens op Mindfulness
Cees
Flow is al meer dan 2000 jaar bekend in het Boeddhisme. Het is onverdeelde aandacht waardoor je ervaart dat je één wordt in het huidige moment en opgaat in exact dat wat je aan het doen bent. Het is zeker aan te leren!
Aukje
Beste Arjan,
Dat de afwas helpt om je in een flow te brengen kan ik me ergens juist wel heel goed voorstellen.
Verschillende onderzoeken laten zien dat het onbewuste sneller, beter, meer informatie kan verwerken dan het bewuste; als je bijv. veel informatie krijgt over vier huizen (waarvan er een ‘objectief de beste’ is), blijken mensen vaker die beste te kiezen als ze na het krijgen van die info een kwartier gaan zitten puzzelen dan wanneer ze een kwartier erover na mogen denken; in het eerste geval krijgt je onbewuste de ruimte om alles op een rijtje te zetten, in het tweede geval denk je er bewust over na.
Nu weet ik niet hoe het bij jou zit, maar in mijn ervaring zijn er bepaalde blokkades die een flow ‘voorkomen’. Dat kan heel concreet een probleem zijn waarvan je gewoon werkelijk waar niet weet hoe je dat in godsnaam moet oplossen, maar ook een vaag gevoel van ‘ik weet gewoon even niet hoe ik nu het beste verder kan gaan’ (en dat ligt dan niet aan onduidelijke takenlijstjes, maar gewoon een gevoelsmatige blokkade, het ‘wil’ gewoon even niet).
Ik heb er zelf nooit eerder zo over nagedacht moet ik zeggen, maar als ik jouw verhaal lees en dat combineer met bovenstaande, zou ik me zo heel goed voor kunnen stellen dat inderdaad door bewust je aandacht op iets anders te richten (en dan ook iets waar je je aandacht voor nodig hebt), geef je je onbewuste de ruimte om oplossingen voor de problemen te vinden en vooral ook om de mentale blokkades uit de weg te werken. Als dat gelukt is, is de weg weer vrij om in een flow te kunnen komen!
Nu zal dit vast niet altijd helpen (voor sommige taken kom ik nooit in een flow, simpelweg omdat ik ze oervervelend vind), maar wellicht is het eens de moeite van het proberen waard!
Groet,
Aukje
Geo van Dam
Beste Arjan, goeie vraag ! Ik geef training en coaching op het mentale vlak in bedrijfsleven en sport. Als je in de waarneemstand zit ben je zodanig geconcentreerd dat al je aandacht in het hier en nu is. Dan kan het gebeuren dat je in flow raakt. Dat is een soort kadootje, een bonus. Ook al gebeurt het niet dan nog leer je sneller en beter, presteer je beter en heb je meer plezier terwijl je relatief heel ontspannen bent. Ik heb in een nieuwsbrief ooit aandacht besteed aan de vraag “Hoe kom je in flow?” in een wat uitgebreider artikel daarover. Dat artikel heb ik hieronder weergegeven.
ARTIKEL
Hoe kom ik in flow?
Flow en de waarneemstand
Flow betekent dat je maximaal presteert en
voldoening beleeft aan wat je aan het doen
bent. Of het nu om sport, werk of prive gaat.
Het mooie daaraan is dat het je geen energie
kost maar juist oplevert. En je beleving van de
tijd is anders dan normaal. De tijd vliegt om
of de tijd gaat juist langzamer. De manager die
een belangrijke presentatie moet houden voor
een kritisch gehoor beleeft die presentatie van
20 minuten als een flits in de tijd. De zaal ligt
aan haar voeten, moeiteloos gaat ze om met
lastige vragen en hanig gedrag. Het
publiek raakt in de ban van haar performance en
de achterliggende intentie wordt volledig
geaccepteerd. Na afloop is ze in een roes en
voelt zich helemaal top. Een ander voorbeeld:
tijdens trainingen maken we regelmatig mee
dat deelnemers tijdens het sportgedeelte van
de dag (dat bedoeld is om onze aanpak aan den
lijve te ervaren en het vertrouwen op te bouwen
dat het echt zo werkt) in een tennissituatie
ervaren dat de bal “langzamer gaat” als ze een
focusoefening goed uitvoeren. In werkelijkheid
gaat de bal natuurlijk niet langzamer maar de
perceptie is anders en de slagen zijn
aanmerkelijk beter, efficiënter en de deelnemer
beleeft veel meer plezier.
Het mooie van in flow verkeren is dat je op je
best presteert terwijl je niet echt moeite doet.
Het is alleen maar een kwestie van je aandacht
richten. Als je dat eenmaal goed onder de knie
hebt kun je het altijd zelf toepassen. In elke
situatie en op elke plek wanneer je maar
wilt. En dan is het een kwestie van het laten
gebeuren….Je raakt niet altijd zo maar even in
flow. Dit is wel een lastig punt. Je moet erop
durven vertrouwen dat het kán gebeuren. Het is
dus geen trucje. Je moet al je aandacht richten
op het waarnemen in het proces waarmee je
bezig bent. En dus niet je aandacht richten op
het eindresultaat. Pas als je 100% in de
waarneemstand staat kan het gebeuren. De
waarneemstand is dus een soort voorstadium
van flow. Maar…..wees niet teleurgesteld: zelfs
al raak je niet helemaal in flow, je bent wel van
je mentale ruis verlost. En daar ging het in
eerste instantie om. Hoe kom je nu in de
waarneemstand?
Van mentale ruis via STOP naar de
waarneemstand
Even terug naar het begin. Je hebt last van
mentale ruis en daar wil je vanaf. Je hebt een
stop gemaakt zoals beschreven in het vorige
artikel. Maar nu moet je verder met wat je aan
het doen bent en mentale ruis zien te
voorkomen. Je zit bijvoorbeeld in een lastig
verkoopgesprek. Je hebt vantevoren een
inschatting van de klant gemaakt op basis van
zijn kleren, inrichting, uiterlijk en houding. Je
gaat ervan uit dat hij dominant is en zakelijk
ingesteld. Daar neem jij alvast een voorschot op
door zelf al zo te gaan acteren. Jij neemt zijn
oprechte persoonlijke belangstelling voor jou
niet waar en pikt allerlei signalen in het
gesprek niet op. Kortom het gesprek loopt niet
echt lekker en opeens realiseer je je wat er aan
de hand is. Jouw eigen mentale ruis zit je in de
weg. Die realisatie is de STOP die je nodig had.
Nu moet je nog een focus kiezen om in de
waarneemstand raken. Zodat je al je aandacht
richt op wat er in het gesprek werkelijk is. In
plaats van bezig te zijn vanuit je eigen model
over hoe de klant in elkaar zit te oordelen en te
toetsen. Dit gebeurt overigens niet alleen bij
ervaren verkopers. Ook de beginnende verkopers
hebben er vaak last van. Zij hebben geleerd
volgens een bepaald model te verkopen en zijn
zo krampachtig bezig het model toe te passen
dat ze niet meer een gesprek aan het voeren
zijn. Laat staan te luisteren naar wat de klant
te melden heeft…En het ging er toch juist om
om goed te luisteren? Om je mentale ruis te
voorkomen moet je dus je aandacht richten
en in de waarneemstand gaan. Daar kun je
altijd zelf voor kiezen. Waar en wanneer je maar
wilt. Dat is een kwestie van het gebruiken van
je je cerebrale overcapaciteit in plaats van het
misbruiken daarvan.
Benut je hersencapaciteit
Hoewel je het van sommige mensen in je
omgeving misschien niet voor kunt stellen
beschikt de mens over cerebrale overcapaciteit.
Dat wil zeggen dat we lang niet al onze
hersencapaciteit nodig hebben om bepaalde
taken uit te voeren. Soms doen we dingen ook
op de automatische piloot. Of nog beter in dit
opzicht: vanuit het ruggenmerg. Daar is niks
mis mee zolang die overcapaciteit maar niet
interfereert met het succesvol uitvoeren van de
taak die we op dat moment moeten uitvoeren.
Als dat wel het geval is spreken we van mentale
ruis. In plaats van die overcapaciteit dus te
misbruiken kunnen we het ook omdraaien. We
kunnen die overcapaciteit juist inzetten om die
taak beter uit te voeren. Door die capaciteit te
gebruiken en te focussen. Pas op: focussen heeft
hier dus juist niets te maken met doelgericht
bezig zijn. Focussen in deze zin betekent
aandacht richten. Op het proces in het hier en
nu. En wel op iets dat van cruciaal belang is bij
de succesvolle uitvoering van de taak. Dat
focussen heeft twee effecten: 1) de mentale
ruis verdwijnt 2) je krijgt feedback over wat je
aan het doen bent en leert sneller, beter en
moeitelozer. Om je een idee te geven: met deze
aanpak leren we iemand die nog nooit
een tennisracket of een golfclub in zijn/haar
handen heeft gehad binnen een kwartier,
ontspannen een bal slaan. Zonder technische
instructies. Op deze manier van leren komen we
overigens in een later artikel terug. Essentieel
aan focussen is dat je niet iets doet maar
waarneemt wat er is en wat er gebeurt. Dus je
hebt geen oordeel maar je meet wat er
gebeurt in het proces. In een verkoopgesprek
kan dat je luisterdiepte zijn. Dus terwijl je het
gesprek voert “meet’ je voor jezelf hoe diep je
aan het luisteren bent. Je bent dus op twee
sporen actief: het ene spoor is je taak
uitvoeren: het gesprek voeren. Het andere spoor
is het metaspoor waarop je “waar”neemt (in de
letterlijke zin van het woord) wat er gebeurt.
Om je een idee te geven waar je bijvoorbeeld op
kunt focussen: oogcontact, interactie,
spreeksnelheid, intonatie, lichaamshouding. Let
op: je gaat dus geen oogcontact maken maar
waarnemen hoe het oogcontact is. Het
waarnemen en accepteren hoe het is heeft al
meer dan genoeg effeqt. Hoe meer je wilt
beïnvloeden hoe minder het werkt … Wel is het
natuurlijk zo dat als er echt heel lang totaal
geen oogcontact is je je wel zorgen mag gaan
maken over het gesprek. Dan is het tijd voor een
STOP en een nieuwe focus. Het gaat erom dat je
je oordeel zo lang mogelijk uitstelt zodat het je
niet in de weg zit.
Het effect van de waarneemstand
Nu zit je lekker in de waarneemstand. Maar
wat levert dat dan praktisch op? Ten eerste zul
je merken dat je inderdaad minder last hebt van
mentale ruis en dat je het gesprek anders gaat
beleven. Je zult veel meer opmerken en je bent
veel alerter op signalen die de klant afgeeft.
Ook zul je merken dat het je minder moeite kost
een goed gesprek te voeren omdat je gewoon
minder aan het doen bent. Dus je bent
efficiënter bezig. In sportsituaties is dat vooral
leuk om te zien: mensen beleven meer plezier
aan wat ze aan het doen zijn en doen het veel
beter dan zij zelf (en anderen) ooit gedacht
hadden. Wij krijgen soms mensen op een
training die als een berg opzien tegen het
sportgedeelte omdat ze van zichzelf vinden dat
ze a-motorisch, onhandig, traag of veel te
gespannen zijn (overigens hebben de overige
deelnemers dat beeld ook alleen al omdat ze er
zichzelf naar gaan gedragen). Na de training
hebben die mensen ervaren dat ze er (vaak al
een heel leven lang) helemaal naast hebben
gezeten. Je leert dus ook dat je soms met je
eigen denkbeelden over hoe jij zelf en andere
mensen in elkaar zitten volledig de plank
misslaat…Dat geldt ook voor ervaren verkopers
die al 20 bazen, 20 reorganisaties en 20
trainingen hebben meegemaakt. Ook zij ervaren
dat ieder moment nieuwe kansen biedt als je er
maar voor open staat. Dat geldt niet alleen
voor jezelf zodat je zelfbeeld realistischer wordt
en je zelfvertrouwen groeit. Als je in de
waarneemstand zit laat je zien wie je bent en
ben je transparant voor anderen en dus ook te
vertrouwen. Dat betekent dat die ander ook voor
jou open gaat staan. En dat maakt het
mogelijk dat de ander zich wil laten overtuigen
door je. Of nog beter: zelf gaat bewegen in de
richting die jij wilt. We hebben het nu alleen
maar over het effect van de waarneemstand.
Maar dan zit je nog niet in flow. Pas als je echt
100% aan het waarnemen bent en al je
aandacht richt kan dat gebeuren. Beschouw dat
maar als een mogelijke extra bonus. Met als
bijkomend voordeel dat die niet afhankelijk is
van de kredietcrisis en de recessie…
Nu weet je hoe je mentale ruis kunt voorkomen
door te focussen en daarmee in de
waarneemstand te raken. Stel nu eens dat
iedereen die dit heeft gelezen dit maar een
heel klein beetje toepast. Alleen al het stukje
niet -direct- oordelen over jezelf en de
ander. Zouden we daarmee niet al een klein
beetje een betere wereld kunnen maken? In het
kader van de kerstgedachte en de goede
voornemens hou ik het graag simpel en wens dat
eenieder toe…
Geo van Dam
Arjan Zuidhof
@Sylvia: je kunt op http://www.butler-bowdon.com/flow.html een Engelstalige review van het boek lezen.
Sylvia Hanau
Alsof het voor mij geschreven is 😉
Ik moet nog zoveel boeken lezen…
Heeft iemand een duidelijke en bondige samenvatting?
Thanks alvast!
Arjan Zuidhof
@Maria: forceren lijkt mij ook zeker niet de juiste manier om in flow te geraken. Bij mij werkt het zo niet, in ieder geval. Het overkomt me inderdaad, zoals je opmerkt.
Het rare is dat dat dus ook bij de afwas kan zijn, terwijl dat niet bepaald een voorbeeld van een ‘stimulerende werkomgeving’ is. Aan de andere kant ervaar ik bij dat soort karweitjes juist een grote rust (omdat je even niets anders kan doen) waardoor flow wellicht gestimuleerd wordt…?
Maria
Vraag me af of het aan te leren is.
Het gaat ook om de juiste combinatie tussen je eigen vaardigheden en de uitdaging die je wordt geboden in datgene waarmee je mee bezig bent. Het gaat er juist om of je dat kan herkennen. De vraag is eerder biedt het werk de uitdaging waardoor je in flow terecht komt dan andersom.
Persoonlijk denk ik dat de term Flow op het moment nogal verdraait wordt. Als je gaat wachten op dat moment en het probeert te forceren dan ben je dus alsnog bezig te beheersen. Flow komt over je heen en je gaat er in op en je denkt pas achteraf wow ik zat ik de flow.
Arjan Zuidhof
@Caspar: het schijnt dus dat je het kunt aanleren, maar ik ben ook maar een beginner 🙂
Ik ken het wel, heerlijk programmeren in een vooral rustige ruimte zonder afleiding, en dan opeens zien dat het een paar uur later is. Jammer alleen dat de meeste ontwikkelaars tegenwoordig als sardienen in een blik zitten in een omgeving die hen niet als creatieven waardeert. Daar zou eens een onderzoek naar gedaan moeten worden trouwens: de waardevermindering van in software in Nederland doordat ontwikkelaars niet hun creativiteit de vrije loop kunnen laten gaan.
Succes met het volgen van de links, en ik wens je veel flow toe!
Caspar
Dus ze noemen het ’the Flow’, interessant..
Ik weet dat er dagen zijn dat je echt uren achter elkaar kunt doorwerken (programmeren in mijn geval) zonder het gevoel te hebben dat je echt moeite moet doen. Alleen hoe krijg je jezelf in zo’n zelfde ‘flow’ als het niet automatisch lukt?
In ieder geval een aantal interessante links. Ik ga er een aantal zeker lezen. Hopelijk komt de flow dan wat vaker langs 🙂
Arjan Zuidhof
@Guido: interessant artikel op jouw site, bedankt!
dank voor alle positieve reacties. Ik ben gelukkig niet de enige die hier warm voor loopt…
Guido
Hi Arjan,
bedankt voor het artikel. Ik bleek iemand te zijn die makkelijk in een flow terecht komt. 🙂 Toen ik het boek van Mihaly Csikszentmihalyi las ging er een wereld voor mij open.
Op mijn weblog heb ik kort samengevat hoe je in een flow terecht kan komen.
Het artikel kun je vinden met de volgende link: http://www.gelukmanagement.com/hoe-kom-je-in-een-flow/
met groet
Guido
Emilia
Leuk artikel! De sleutel is stil gaan zitten op de momenten van stress waar je denkt dat het niet kan… Dan kunnen we weer afgestemd raken op de natuurlijke levensstroom.
Ga de boeken opzoeken, kende ze nog niet. Thanks!
AH
Dat boek is inderdaad fundamenteel! Ik heb ’t inmiddels een paar keer gelezen, en telkens opnieuw is het stimulerend!
Kevin-K
Eindelijk weer eens een goed, inhoudelijk artikel op lifehacking.nl! 😀
Arjan
@Bert, dank voor je reactie. Het is een schande dat ik het nog niet gelezen heb, maar dat gaat snel veranderen 🙂
Bert
Flow is zeker aan te leren. Ik coach er mijn klanten in. Met veel succes. Het boek wat je noemt is een echte aanrader
Comments are closed.